Kinderen en omgaan met de dood - deel 2

“Op het moment dat een kind in staat is zich te hechten aan een ander, is het ook in staat om te rouwen wanneer de ander er niet meer is. Rouw is de pijn die je betaalt voor het feit dat je houdt van die ander. Je betaalt voor alles wat er is geweest.”

Uit: Riet Fiddelaers, ‘Mijn troostende ik‘

 

Pubers (12 jaar en ouder)

Hoe graag je ook zou willen, als er sprake is van een overlijden waarbij kinderen betrokken zijn, kun je kinderen, welke leeftijd ze ook hebben, niet weghouden van dit verdriet. Proberen kinderen tegen verdriet te ‘beschermen’, staat in feite gelijk aan de ontkenning van het leven zelf. Als pubers te maken krijgen met verlies in de directe omgeving, is dit voor de ouder(s), verzorgers en familie vaak lastig. De puberteit is een periode waarin veel onzeker is. Hoe kun je in deze periode, in het bijzonder een tiener, goed begeleiden bij rouw?

 

Puber en rouw

De dood wordt door jongeren meestal op dezelfde manier ervaren als bij volwassenen. Mensen gaan nu eenmaal dood en daar is niets aan te doen. Dit betekent niet dat het rouwen van tieners lijkt op dat van volwassenen. Wat we zien bij pubers is dat ze zich snel afsluiten. In de wereld van de puber is het vooral belangrijk om bij de groep te horen en niet uit de toon te vallen. Praten over gevoel is moeilijk, bijvoorbeeld omdat ze bang zijn om opeens bij hun vrienden een huilbui te krijgen. Dit gedrag komt ook thuis voor: rouwende pubers sluiten zich af, gaan naar hun kamer en vermijden om erover te praten.

Belangrijke aspecten bij rouw zijn: de emotionele reactie op het verlies, de aanpassing aan de nieuwe situatie, betekenis geven aan het verlies en opnieuw vormgeven van het eigen levensverhaal. Het is keihard werken om het zover te krijgen; omgaan met verlies gaat niet vanzelf.

 

Elk rouwproces is uniek

Journaliste Lisanne van Sadelhoff (1989) dacht – toen haar moeder overleed - als een typisch kind van haar generatie: er is vast wel een handboek met een helder stappenplan waardoor ik rouwen snel van mijn to-do-list kan schrappen. Guess what: dat was er niet. Wat er wel was: vrienden die zich prompt tot rouwdeskundigen ontpopten en haar liefdevol bombardeerden met wijsheden en clichés. Soms schrok ze van wat ze zeiden (‘Gelukkig heb je de herinneringen nog’), of was het simpelweg te pijnlijk (‘Ik hoop dat je moeder rustig is gestorven’ NEE!!!), een andere keer hielp zo’n opmerking haar juist de dag door te komen (‘Je moeder is elke traan waard’). Het cliché dat Van Sadelhoff kan onderschrijven: ‘Elk rouwproces is uniek’. ‘Je bent jong en je rouwt wat’ is daarom geen handleiding, maar een goudeerlijk boek dat pijnlijk duidelijk maakt dat alles beter is dan te zwijgen.

 

Invloed van overlijden op pubers

De puber kan zijn vader, moeder, broer of zus erg missen. Vertrouwdheden binnen het gezin vallen weg. Door het verlies kan de puber minder aandacht krijgen of de andere gezinsleden vertonen ander gedrag dan normaal waardoor de puber denkt: “Doe eens normaal.” Het dagelijks leven gaat er anders uitzien, meer of minder mensen komen langs. Centraal staat dat de tiener de ruimte krijgt om te rouwen op zijn of haar eigen manier. De meeste pubers vinden het prettig als het ‘gewone’ leven zo snel mogelijk doorgaat.

 

Verliesverwerking

Door een overlijden kunnen pubers overstelpt worden door allerlei gevoelens: boosheid, ontreddering, angst, verdriet en schuldgevoel. Dit brengt verwarring en meer emoties teweeg. Het toelaten van deze emoties is lastig. Ook laten pubers vaak weinig merken, zodat het onduidelijk is of ze hulp nodig hebben. Ontkennen van emoties en verdriet blokkeert de verliesverwerking. Hierdoor kunnen gedrags- en emotionele problemen ontstaan. Maar dat hoeft niet. Belangrijk is om open te blijven communiceren.

 

Tips hoe om te gaan met rouwende pubers

• Probeer open te communiceren over het afscheid nemen en de uitvaart. Vertel dat deze heftige gevoelens horen bij een rouwproces maar dat de ergste pijn ooit overgaat. Geef een taak bij de uitvaart als dit mogelijk is en het kind dit wil. Bijvoorbeeld het uitkiezen van een favoriet muzieknummer, een tekst of gedicht of selectie van beeldmateriaal
• Samen dingen doen of een schouderklopje geven, kunnen van waarde zijn bij de verwerking. Jongeren praten doorgaans liever met hun vrienden dan met de ouder(s) of verzorgers, dat is helemaal oké
• Blijf in het gezin praten over de dierbare, maar forceer een dialoog erover niet. Benadruk dat het normaal is dat er emoties boven komen. Haal niet te snel persoonlijke spullen van de dierbare weg
• Wees er alert op dat de jongere de dingen blijft doen die hij/zij voorheen ook deed, zoals afspreken met vrienden en uitgaan. Als hij/zij zich terugtrekt uit het sociale leven is dat over het algemeen geen goed teken. Waak ervoor dat de puber die een ouder verloren heeft, niet opeens een te verantwoordelijke rol in het gezin op zich neemt
• Jongeren willen graag bij hun vriendenclub horen. Het gevoel van anders zijn, kan leiden tot het missen van de aansluiting met die groep. Merk je dat je kind zich (te veel) terugtrekt, dan is een gespreksgroep met leeftijdsgenoten die ook iemand hebben verloren, wellicht een goed idee. Je kunt dan een paar online platforms voorstellen, zoals www.achterderegenboog.nl/forum en www.voorjongehelden.nl.
   
• Ben je als ouder of verzorger zelf niet in staat om er te zijn voor de jongere, schakel dan hulp in. Denk aan een favoriete oom of tante, nicht of neef of een bevriend gezin met leeftijdsgenoten. Bij de Stichting Achter de Regenboog en Ouders van Jonge Helden kun je onder andere terecht voor meer informatie over het begeleiden van kinderen en pubers bij een rouwproces.
   

Rol van de uitvaartbegeleider

De uitvaartbegeleider kan bij de dood van een dierbare voor jongeren een belangrijke rol spelen. Zij kan in overleg met de ouders of verzorgers van het kind verschillende suggesties aandragen met betrekking tot begeleiding, rituelen rondom afscheid nemen en de uitvaart zelf, waaruit keuzes gemaakt kunnen worden die passen bij de (leeftijd van de) betrokken kinderen, de familie en vanzelfsprekend ook de overledene.

Voor meer informatie over het bovenstaande of voor eventuele suggesties over boeken voor ouders en (werk-)boeken voor pubers rond het verlies van een geliefde persoon, kunt u contact met ons opnemen via:

info@ellennooren.nl of M 06 – 22 44 88 77.

 

Geraadpleegde bronnen:

- Boeken door Riet Fiddelaers-Jaspers, zoals ‘Mijn troostende ik’

- Podcast De Verliescirkel door Riet en Hanneke Fiddelaers

- ‘Je bent jong en je rouwt wat’ door Lisanne van Sadelhoff

- Websites: www.opvoeden.nl; www.achterderegenboog.nl; www.in-de-wolken.nl; www.oudersvanjongehelden.nl